ارز دولتی، ارز نیمایی و ارز آزاد سه واژه ای است که در اقتصاد بین الملل کاربرد بسیاری دارد. سامانه ارز نیمایی که در سال ۹۷ و با هدف یکپارچه کردن بازار ارز به وجود آمد یک بحث تخصصی در حوزه ارز و تجارت فرامرزی است. این سیستم که برای افزایش انگیزه صادرکنندگان برای رفع تعهد ارزی است، مورد بحث ما در این مطلب می باشد. ارز نیمایی ( خرید دلار ) برای واردات به چه صورت است را در این مطلب دنبال کنید.
ارز یعنی چه و نرخ ارز چه معنایی دارد؟
در این بخش ابتدا به معنای ارز می پردازیم. ارز به پول، چک یا حواله ای می گویند که در مبادلات خارجی به منظور پرداخت استفاده می شود و دارای قیمت های متفاوتی است. به عبارت دیگر ارز به پول ها و حواله های خارجی اطلاق می شود.
نرخ یا قیمت ارز، اندازه ای از واحد پول ملی کشور است که جهت به دست آوردن واحد پول کشور خارجی دیگری باید پرداخت شود. در ایران نرخ ارز در بخش دولتی و بخش آزاد با هم متفاوت است. نرخ و قیمت ارز در ایران به چند نوع تقسیم می شود که هر کدام برای کالا و منظورهای مختلفی مورد استفاده قرار می گیرد. در بخش بعدی به انواع ارز و کالاهایی که به آنها تخصیص پیدا می کنند، می پردازیم.
انواع ارز و کالاهای اختصاصی آنها
کالاهای وارداتی برای تخصیص ارز به دسته های مختلفی تقسیم می شوند. کالاهایی که از نظر واردات مجاز شناخته می شوند به پنج روش می توانند ارز مورد نیاز خود را دریافت کنند. این موارد بدین شرح است:
- کالاهای وارداتی ارز نیمایی
- ارز نیمایی در سامانه نیما تهیه می شود. در این سیستم، صادرکننده و متقاضی به صورت اینترنتی اقدام به خرید و فروش ارز می کنند. ارز نیمایی به بعضی از کالاهای وارداتی مجاز تخصیص داده می شود.
- ارز بانکی
این ارز که پایین ترین نرخ را در کشور دارد، صرفا به کالاهای اساسی وارداتی اختصاص می یابد. البته این لیست نسبت به سال های قبل تغییر پیدا کرده و تقلیل یافته است. در اردیبهشت سال ۹۹ برخی از این کالاهای اساسی وارداتی شامل انواع دانه های روغنی، جو، سویا، ذرت، تجهیزات پزشکی و دارو می شوند.
- واردات کالا در برابر صادرات خود
در این روش تامین ارز به این صورت انجام می شود که شخص صادرکننده کالا می تواند از ارز حاصل از صادرات خود برای واردات کالا استفاده کند. این روش از زمان ابلاغیه تا اجرایی شدن آن مسیری طولانی طی کرد. این بدان معناست که در یک دوره زمانی، محل اختلاف صادرکننده و بانک مرکزی بود.
- واردات کالا در برابر صادرات دیگری
یکی دیگر از شیوه های تامین ارز برای واردات کالا، واردات کالا در برابر صادرات دیگری است. این روش به این صورت است که واردکننده کالا برای تامین ارز مورد نیاز خود می تواند به صورت توافقی از صادرکننده دیگر، ارز خریداری کند. در این روش هم اشکالاتی تا زمان اجرایی شدن وجود داشت.
- ارز اشخاص
این نوع ارز به مجموعه ای از ارزهایی گفته می شود که بعضی از افراد در خارج از کشور دارند. این قبیل افراد تمایل دارند که ارز خود را برای واردات کالا صرف کنند. این روش تامین ارز برای دوره محدودی ممنوع شده بود ولی مجددا بر اساس بخشنامه بانک مرکزی به رسمیت شناخته شد.
عملکرد سامانه ارز نیمایی
مهمترین خصوصیت نظام نیمایی امنیت و ایمنی در معاملات است. ایمنی در معاملات بدین صورت است که فروشندگان ارز یا همان متقاضیان به راحتی درخواست های خود را به صورت اینترنتی مبنی برخرید و فروش ارز در این سامانه ثبت می کنند. در این سیستم، صرافی های بانکی مجاز این سامانه به صورت واسطه عمل کرده و خرید و فروش را تسهیل می کنند. به عبارتی سیستم ارز نیمایی میان سامانه های جامع تجارت و واحد تجارت برون مرزی به عنوان یک حلقه گمشده ایفای نقش می نماید.
در زمان تحریم ها سامانه نیمایی به کمک تجار و بازرگانان آمده است؛ زیرا روش قدیمی تامین ارز در این روزها امکان پذیر نیست. روش تامین ارز قدیمی به این صورت بود که متقاضی ارز، درخواست خود را با مراجعه به بانک ارائه می داد. بانک مرکزی به عنوان واسطه عمل کرده و از طریق بانک های خارجی و کارگزاری های داخلی، اقدام به پرداخت ارز به فروشندگان خارجی می کرد. این روش با وجود تحریم ها امکان پذیر نیست.
با وجود سامانه نیمایی تامین ارز بدون دخالت مستقیم سیستم بانکی و بانک مرکزی انجام می شود و صرافی های مجاز (جهت فروش و خرید یورو و دلار) به عنوان واسطه ایفای نقش می نمایند.
